كار

كارەكێ سەیرە؛
ئێكەم رۆژا ھەفتیێ تە دبینم
و رۆژێن مایی ژ ھەفتیێ

ھەول ددەم تە ژ بیر ببەم
تو ژ بیرا من ناچی و ـ ـ ـ

ھەفتیەكا دی دەست پێ دكەت

ئاكسیۆن و ریاكسیۆن

ئاكسیۆن و ریاكسیۆن

محەمەدعەلی یاسین

March, 04, 2011

ئاكسیۆن حەزا تە تێر دكەت و ریاكسیۆن تە بێزار دكەت. ھەردەمەكا تو كارەكی "ئاكسیۆن"  دكەی تو پەیرەویا بریارەكێ دكەی كو ژێدەرێ وێ ھزرا تەیە، بریار یا تەیە و تو بەرپرسیاری. لێ دەما كو تو ریاكسیۆنەكێ دكەی تو پەیرەویا بریارا كەسەكی دی دكەی و كریارەكە كو ژ ئەنجامێ كارتێكەرنا فاكتەرێن دەرەكی پەیدا بوویە. دڤی دەمیدا تو ھەست ب بەرپرسیاریی ناكەی، بریار نەیا تەیە و ژێدەرێ كریارێ ژی نە ھزرا تەیە، بتنێ تو یێ ریاكسیۆنەكێ دكەی بەرامبەر ئاكسیۆنا كەسەكی دی.

د پیڤەرێن زانستێ ئاشتی و ھەڤركیاندا، د چارەسەركرنا ھەڤركیاندا ل رھ و ریشالێن ھەڤركیان دھێتە ڤەكۆلین و دوێدا ب ھووری لایەنێن "ئاكسیۆن" و "ریاكسیۆن" ان بەرچاڤ دكەن. ئانكو ھەر ریاكسیۆنەكا روودایی بەرامبەر ئاكسیۆنەكی، بلندبوون یان نزمبوونا پلەیا ھەڤركیان دیار دكەت. ب گۆتنەكا دی؛ دەما ریاكسیۆن رووددەت بەرامبەر ھەر ئاكسیۆنەكی، لوی دەمی برەنگەكی ئێكسەر ھەڤركی و ھەڤنەھاتن پەیدا دبیت و ھەر ریاكسیۆنەكا پاشدا دھێت ھەڤركیێ دگەھینیتە پلەیێن بلندتر و بلندتر.

ئەڤا لسەری ھاتیە گۆتن ئەم دشێین ب گەلەك بوویەرێن رۆژانەیێن ڤی وەلاتیڤە گرێدەین. دشیاندایە ئێكەم جار ب پەیامێن راگەھاندنێ ڤە گرێدەین یێن كو ژ لایێ میدیایێن پارتیێن سیاسیێن جوراوجۆر دەردكەڤن و دھێنە ئاراستەكرن بۆ جڤاكی.

ھەلبەت یا دیارە كو میدیا سەربەخۆ و دوور ژ لایەنگریێ، میدیا بەرپرسیار بەرامبەر جڤاكی، میدیا پرۆفێشنال و پیشەیی ئەو تشتن یێن كو بەلكو بتنێ د خەوندا خەلكێ ڤی وەلاتی ببینن. ھەر پارتیەكێ میدیا تایبەت بخۆڤە ھەیە و ئەو میدیا د خزمەتا گەھاندنا پەیامێن وێ پارتیێ دا كار دكەت. ھەلبەت د ئاراستەكرنا پەیاماندا ژی، ھەر پارتیەكا سیاسی بەری ھەر تشتەكی دی بەرژەوەندیێن خۆیێن سیاسی و ئایدیۆلۆژی بەرچاڤ دكەت و بەرپرسیاریا جڤاكی دووماھیك تشتە یێ كو دھێتە بیرا وان، یانژی ھەر ناھێت. دڤێدا ھەر پارتیەكا سیاسی پەیاما خۆ ئاراستە دكەت كو ھەڤدژی و جیاوازیێن مەزن دناڤبەرا پەیاما وان دیار و ئاشكەرایە و د گەلەك دەلیڤاندا پەیامێن جۆداجۆدایێن پارتیێن سیاسی ژ بۆ بەرسڤدانا ھەڤدوو دھێنە ئاراستەكرن. ئانكو ریاكسۆنن بەرامبەر ئاكسیۆنێ. بڤێ یەكێ ھەڤركی و ھەڤنەھاتن دگەھیتە پلەبەرزیێن خۆ و برێكا میدیایێ كارتێكرنێ ل جڤاكی دكەت. د كارتێكرنا خۆدا لسەر جڤاكی ژی رەنگڤەدانێن وێ ب شێوازێن جۆداجۆدا سەرھلددەن كو دبیتن سنۆرێن ئارامیێ ببەزینیت بەرەڤ توندیێ ژی ئاراستە ببیت.

ھەرچەندە خۆپیشاندان ناڤ و پێناسا خۆ ژ دەست ددەت دەما كو بەرەڤ توندی، ئێشاندن و خرابكرنێ ڤە دچیت لێ ئەگەر برەنگەكێ ئارام، شارستانی و دوور ژ توندوتیژیێ بھێتەكرن ب لایەنەكێ ساخلەمێ جڤاكێ مەدەنی دھێتەزانین كوخۆپیشاندان ئێك ژ مافێن مەدەنیێن ھەر تاكەكێ كۆمەلگەھێیە. ژ لایەكێ دیڤە ریاكسیۆنێن ھاتینەكرن ژ ئەنجامێ خۆپیشاندانێن ل ھندەك جھێن ڤی وەلاتی د دیارن. ل ئاستێ زانكۆیێن ھەرێمێ گەر باس بكەین وەك دەستپێك ل سلێمانیێ خویندكار رژانە سەر جادەیان و رێژەیەكا زۆرا خۆپیشاندەران ژ زانكۆیێ دھاتن. ئیدارەیا زانكۆیێ ژی پشتەڤانی ل خۆپیشاندانێن مەدەنی دكر.  ل ھەولێرێ بەشێن ناڤخۆیی ھاتنە گرتن و قوتابی بێ بریارا زانكۆیێ ھاتنە ھنارتن بۆ مالێن وان. ئەڤە سەرەرای ھندێ كو سەروەریا بنگەھەكێ ئەكادیمی یێ مینا زانكۆ دئێخیتە ژێر گۆمانێ، زەرەر و زیانەكا مەزن ژی ل پرۆسێسا خواندنێ ددەت كو قوتابی ژ زانستی ھاتنە بێ بەھر كرن ب بریارەكا سیاسی. یا دھۆكێ بۆ من بخۆ گەلەكا نوو بوو، قوتابی ژ ھۆلێن خواندنێ ھاتنە دەرێخستن دا خوپیشاندانێ بكەن؛ خۆپیشاندانا زانكۆیا دھۆكێ دژی خۆپیشاندانێن ل جھێن دی دھێنەكرن.

ئەڤێن لسەری ھەمی ریاكسیۆنن و ھەر ئێك ژ ئەنجامێ نەقەبوولكرنا ئاكسیۆنەكا دی ھاتیەكرن و بڤی رەنگی ترسا من ئەوە كو ھەڤركی یا بەردەوامە.