چ رێک نینن بۆ ئاشتیێ؛ ئاشتی بخوە رێکە
محەمەدعەلی یاسین تەها
هەر ژ باسکرنا پەیڤا ئاشتی دیار دبیت کو پێدڤییەک بۆ ڤی تێگەهـی یان ڤێ پرۆسێسێ
هەیە، ئانکو پێشوەخت د کاودانەکێ دیاردا هەڤنەهاتنەکا سیستەماتیک دناڤبەر دوو یان
چەندین گرۆپاندا روودایە و ڤان گرۆپان هەرئێکێ ژ ئالیێ خوەڤە هەستکرییە کو ماف،
مفا و دەستکەفتیێن وان ب جۆرەک ژ جۆران پێشێل بووینە و د وێدا لگەل گرۆپێن دی
ناگەهنە رێکەفتنەکێ. هەستکرن بڤی ئاوایی ژ ئالیێ گرۆپێن جودایێن دۆرهێلەکێ دیارکریدا
وەها دکەت کو بەرەڤ هەڤنەهاتنێڤە بچن و ژ ئەنجامێ هەولنەدان ژ ئالیێ گرۆپانڤە بۆ
چارەکرنا ڤان هەڤنەهاتنان، ئاستێ وێ بەرەڤ بلندتر و بلندتر دبەت.
هەرچەندە هەڤرکی دهێتە هژمارتن وەکو ئێک ژ ئالیێن ژیانا رۆژانە، کو تاکەکەس
دگەلدا دژیت ئەوژی چ لگەل کەسێ خوە، یان کەسێ بەرامبەر یان ژی لگەل سازی و کۆمەکا
مرۆڤان لێ هەڤرکییان جۆر و پلەیێن خۆ هەنە و دەما ئاستێ هەڤرکیێ بلند دبیت دگەهیتە
ئاستێ توند کو دوێدا مەترسی لسەر ژیانا مرۆڤان برەنگەکێ بەرچاڤ دیاردبیت.
بلندبوونا ئاستێ هەڤرکیێ د پتریا هەڤنەهاتناندا ئەگەرێن خوە هەنە و ژ وان
ئەگەران: ئامادەنەبوونا ئالیێن هەڤنەهاتنێ بۆ گەنگەشەکرنا بابەتێن هەڤنەهاتی،
بەردەوام زاڵکرنا دیدا "ئەم" و "یێن دی"، هەوڵنەدان بۆ
نیاسینا سرۆشتێ هەڤنەهاتنێ، هەوڵنەدان بۆ زانینا بەگراوندێ هەڤنەهاتنێ کو برەنگەکی
ئێکسەر دەلیڤەیا هەڤهاتن و ئاشتیێ ب بۆرینا دەمی کێمتر و کێمتر لێدکەت.
ئێک ژ ئالاڤێن گرنگێن پەیوەندیکرنی د کاودانێن هەڤنەهاتنێدا، میدیا یە. کو
برەنگەکێ بەرفرەهـ دکاریت هەڤنەهاتنان بەرەڤ بلندترین ئاستان ببەت و هەڤدەم د
شیاندایە رێبەرییا هەڤنەهاتنان بەرەڤ پرۆسێسێن ئاشتیێ بکەت. ئانکو دشێت برەنگەک
پۆزەتیڤ یان نێگەتیڤ رۆلێ خوە بگێریت. لێ بداخڤە نموونێن پۆزەتیڤێن میدیایێ د کێمن
ب دیتن و بیرئانینا وان بۆیەرێن دیروکیێن مینا شەرێن جیهانی، جینوسایدا رواندا،
شەرێ بالکان، و گەلەک نموونێن دیێن هەڤرکیێ، کو میدیایێ رۆلەکێ ئێکجار مەزن گێرایە
بۆ خوشترلێکرنا ئاگرێ هەڤرکییان و شەر بەرەڤ بلندترین ئاستێن خویناوی برییە. ئەڤە
ژی ژ ئەنجامێ هندێ دهێت کو هەر ئالیەکێ میدیا خوەیا تایبەت هەیە و میدیا هەر
ئالیەکێ وەکو دینەمویا پرۆپاگندێ د بەرژەوەندا ئالیێ خوەدا و ل دژی ئالیێ دی
پەیامێ دهنێریت کو ئەڤە بخوە دبیتە ئەگەرێ توندتر کرنا هەڤنەهاتنێ دناڤبەرا
ئالیاندا.
د سالا بۆریا ئەم هەموو دیدەڤانێن پرۆسێسەکا هەڤنەهاتنێ بووین دناڤبەرا
ئالیێن سیاسیێن کوردستانێدا. ئەڤ هەڤنەهاتنە ژ ئەگەرێ سەرەدەرینەکرنێ گەهشتنە وی
رادەی کو توندی ژێ پەیدا بوو و د هندەک دەلیڤەیاندا زیانێن گیانی، سایکولوژی، و
مادی ل خەلکێ هەرێمێ کەفتن. هەلبەت بۆ هەر ئێک ژ وەلاتیێن ڤێ هەرێمێ رۆلێ نێگەتیڤێ
میدیا هەموو ئالیان یێ دیار بوو، ئانکو ئەو شەرێ د میدیایێ دا ب هەڤدوو دفرۆتن،
بەلکو د پتریا دەماندا لسەر جادێ نەدهاتە دیتن. تێگەهێ "ئەمێن زولم
لێکری" و "ئەوێن زالم" د هەموو میدیایاندا بێ جوداهی دیار دبوو و
هەر ئالیەکێ هەول ددا شەرعیەتا خوە پتر بکەت برێکا کێمکرنا شەرعیەتا ئالیێ
بەرامبەر. هەولێن سەرەدەریکرنێ ب هیچ رەنگان نەهاتنە دیتن، خوە ئەگەر هەولێن گەنگەشەکرنێ
هاتبنە دان ژی، هەر چ نەبیت خەلکی هەست پێنەکر، ئانکو میدیایێ دیار نەکر.
پشتی بۆرینا دەمەک دریژ ژ هەڤنەهاتن و هەڤدووقەبوولنەکرنێ، د دەستپێکا
حکومەتا کابینا هەفتێدا دیتنا دیمەنێ هەولدان بۆ گەنگەشەکرن، پێکڤەژیانا سیاسی،
ئێکدووقەبوولکرن و پەیداکرنا رێکەکا ئاشتیێ دلخوەشیەکا مەزن و گەشبینیێ لجەم تەڤ
وەلاتیێن هەرێمێ پەیدا دکەت. و هیڤیێن مە ئەوە ئەڤ کابینەیا نوویا حکومەتێ لسەر
بنەرەتێ ئێکدووقەبولکرنێ کار بکەت و هەولدان بهێنە کرن بۆ وێ یەکێ کو ب باشترین
رێکێن د شیاندا پشتگیریکرنا هەڤدوو بکەین و ب بەرچاڤوەرگرتنا کاودانێن هەستیارێن
نهۆ ل هەرێمێ، کار بۆ ئاڤاکرنا کوردستانەکا جوان و پری ئاشتی بۆ هەر تاکەکێ بهێتە
کرن. و لبیرا مە بیت هەروەک گاندی دبێژیت "چ رێک بۆ ئاشتیێ نینن، ئاشتی بخوە رێکە".
